چیستی سفره عقد :

   سفره عقد یکی از سفره‌های سنتی و قدیمی ایرانی است که در مراسم عقد یا هنگام عروسی پهن می‌شود و عروس و داماد بر سر آن می‌نشینند و به خطبه عقد گوش فرا می‌دهند و سنت عقد را انجام میدهند . سفره عقد در اکثر شهرهای ایران رواج دارد و در آن شش ظرف که هرکدام محتوی چیزی است که بیانگر آرزویی برای عروس داماد است، قرار دارد این ظروف معمولاً شامل : گردو، بادام، فندق، نان و نبات و تخم مرغ می‌باشند. در میان اینها ظرف‌هایی از شیرینی و نان پنیر و سبزی، جام‌هایی از عسل و ماست که کنایه‌ای از شیرینی و ترشی در کنار هم در زندگی مشترک می‌باشند قرار دارد . تخم مرغ نمادی است برای باروری و زایش اولاد توسط عروس و نان نمادی برای برکت ورزق ورورزی است . نبات برای شیرین کامی و...

اجزای تشکیل دهنده سفره عقد : 

   اجزای سفره عقد در طول تاریخ یکی از رسوم و گزینش‌های پیشینیان بی حکمت و بی دلیل نبود . در واقع گستردن بساط عقد پیش از عروس و داماد نوعی کارت تبریک گویا با آرزوی سعادت برای زوج جوان بود . با این هدف و به این مضمون هر ترکیب و ماده‌ای که در این سفره به کار می رفت ، معنایی ویژه و زیبا در خود داشت . امروز بیشتر عروس و دامادها و اطرافیان آن‌ها ندانند که معنای ترکیب سفره عقد چیست و در اساس به چه منظور ی گسترده می‌شود . یعنی از یک رسم پر معنای دیرین فقط صورت ظاهری آن حفظ شده و به جا مانده‌است .

در ادامه به معرفی اجزای سفره عقد می پردازیم :

1. قرآن کتاب خدا به نشانه ی مورد تأیید قرار داشتن وصلت از سوی خداوند و طلب یمن و برکات الهی جلو آینه و بالای جانماز قرار می‌گیرد.
2. آینه هچنان که در خرید عروسی آینه در سرلوحه و پس از قرآن قرار دارد ، در سفره عقد نیز در صدر سفره و رو به عروس و داماد قرار می‌گیرد تا با نگریستن در آن دلهایشان نسبت به هم مانند آینه صاف و زلال باشد و سعادتمند شوند .
3. یک جفت شمعدان شمعدان‌ها در دو سوی آینه جای دارند و شمع‌های فروزان درون آن‌ها هنگام جاری شدن صیغه عقد ،نشانه آرزوی روشنایی و گرمی در پیوند عروس و داماد است . جنس شمعدان با قاب آینه یکی و معمولاً نقره برنز یا بلورین می‌باشد.
4. جانماز پیشاپیش آینه گسترده می‌شود و روی آن مهر و تسبیح زیبایی قرار می دهند تا گواهی بر پای بندی زوج نسبت یه اصول دین اسلام باشد و تبرک آن شامل حال عروس و داماد شود .این سجاده و زیر مهری کوچک روی آن یا از جنس ترمه قدیمی به جا مانده در خانواده با آستر ساتن خوش رنگی مانند زرشکی و غیره می‌باشد یا آن را مخصوص عروس از مخمل سفید می دوزند و رویش را با نخ براق نقره ای سوزن دوزی می‌کنند . مهر این جا نماز به شکل قلب یا گل یا اشکال زیبا واستثنایی دیگر انتخاب می‌شود.
5. کاسه نبات در یک سوی بالای سفره عقد توده‌ای از نبات را به شکل زیبای قالبی خاص که گاه در چندین طبقه تهیه شده‌است ، قرار می دهند . نبات نماد آروزی شیرینی پیوند عروس داماد است که معمولاً آن را از نبات اعلای زعفرانی تدارک می بینند.
6. نقل و سکه نقل به نشانه ی شیرین کامی و سکه برای افزایش روزی عروس و داماد سر سفره ی عقد گذاشته می‌شود . امروز مخلوطی از نقل سه مروارید و پولک را در بسته بندی‌های کوچک یا اشکال ابتکاری دیگر قرار می دهند و این تورها را با شکوفه و روبان تزیین می‌کنند.
7. تخم مرغ از دیر باز تاکنون تخم مرغ نماد تولد وتداوم نسل است از این رو پیداست که نهادن آن بر سفره ی عقد به نیت ادامه نسل زن و مرد و باروری ازدواج آن دو می‌باشد.
8. فندق گردو و بادام این خوراکی‌های مقوی را نیز به نشان گسترده بودن سفره خوراک عروس و داماد و توانمندی آن‌ها سر سفره عقد می گذارند.
9. نان و پنیر نان را به نشانه ی برکت خداوند و پنیر را با نیت وسعت روزی و سپید بختی بر سر سفره عقد می نشانند . امروز نان و پنیر را به صورت لقمه‌های کوجک در می‌آورند و با نایلون محافظ غذامی پوشانند. سبزی را به نشانه ی سلامتی سر سبزی و خرمی در سفره عقد می گذارند. سبزی عقد، سبزی خوردن است که از تره ریحان شاهی نعناع تربچه پیازچه تشکیل می‌شود.
10. گل به نشانه شادابی و طراوات و به عنوان نمادی از زیبایی این پیوند سبدی از گل بر سفره عقد می نشانند. همچنین برای آراستن اجزای دیگرسفره عقد نیز از شاخه‌های گل و گلبرگ‌های رنگین استفاده می‌کنند . گل سرخ یا رز نماد شناخته شده عشق در سراسر جهان است .
11. شیرینی آشکار است که شیرینی به نشانه به ارمغان آوردن شهد خوشبختی بر سر سفره عقد می نشیند. معمولاً هر دو نوع شیرینی خشک و تر را به این منظور به کار می برند شیرینی سفره عقد باید خوش ریخت کوچک وتازه باشد.
12. میوه نهادن . میوه‌های رنگین بر سر سفره عقد به منزله برخورداری عروس و داماد از مواهب رنگارنگ الهی ونعمت‌های طبیعی زندگی است.
13. عسل : مراسم عسل در دهان همدیگر گذاشتن پس از جاری شدن صیغه عقد به منظور آن که عروس داماد در آینده مایه ی شیرین کامی و دلارامی هم باشند.
14. جا حلقه ای: حلقه ی ازدواج زوج معمول امشابه هم است و در جعبه مخصوصی از طلا فروشی خرداری می‌گردد . این حلقه را بر جایگاه خاص و زیبایی پیش پای عروس و داماد می گذارند. تا پس از جاری شدن صیغه عقد آن را در انگشت هم جای دهند.
15. خونچه نان و اسپند به مفهوم سفره کوچک است و در اصطلاح به طبق‌هایی چوبی گفته می شد که در آن وسایل عقد را قرار می دادند.
16. نان: در گذشته نان سر سفره عقد سنگک بود اما امروزه هر نوع نانی رامی توان به این منظور مورد استفاده قرار داد.
17. اسپند : علاوه بر دود کردن اسپند در آغاز هر یک از مراسم و جشن‌های مربوط به ازدواج از جمله عقد به نیت دور داشتن چشم بد از وصلت جدید و از جان عروس و داماد.
18. کله قند ساییدن یک جفت کله قند هم شکل و هم اندازه روی پارچه‌ای بر سر عروس و داماد به نیت فروباریدن شادی و شییرنی بر سر آن‌ها طی زندگی مشترک صورت می‌گیرد. تور قند ساییدن حریر تور با پارچه نازک سپید رنگی را به شکل مربع یا مستطیل تهیه می‌کنند تا کله قندها روی آن بر سر عروس و داماد ساییده شود .

البته به سادگی می توان از ظاهر امر پاسخ این پرسش را یافت. همبستگی و ترکیبی که در سفره وجود دارد، چیزی را برای ما یادآور می شود که نشات گرفته از کانون زندگی است. حتی ملزومات چیده شده در سفره ی عقد نیز این مدعا را تایید می کنند . قرآن که به عنوان کتاب آسمانی ما، در صدر این سفره قرار دارد؛ خود دلیلی بر حفظ این سنت است، آینه که نشانگر روشنایی و پاکی و صداقت است؛ مصداقی برای کانون نورانی زندگی است. شمع مصداقی برای گرمی و حرارت عشق. به همین ترتیب می توان برای هر یک از ملزومات سفره ما به ازایی عینی در زندگی واقعی یافت. بی شک ورای این اجزا باید چیزی مستحکم تر وجود داشته باشد تا به خود بقبولانیم که در مراسم عقد، بودن سفره ضروری است وآن نمادی است که از هر چیز برای آن استفاده می شود. به طوری که بدون آن نماد امکان زیادی وجود دارد بسیاری از سنت ها رو به زوال رود. همانطور که خوشه ی گندم نماد برکت و پرباری است یا برگ زیتون نماد صلح، همینطور هر یک از ملزومات سفره ی عقد نمادی برای مفهومی فراتر از خود هستند که در کنار هم قرار گرفتن هر یک از آنها و تجمع این نمادهای مفهومی، خود ابهت و شکوه خاصی به سفره ی عقد می دهد. نوروز را با سفره ی هفت سینش و مراسم عقد را با سفره ی عقدش می شناسیم.

هدف سفره ی عقد چیست؟

   چنانچه دیده و شنیده ایم برای تزئین سفره ی عقد از قاب های ساخته شده از پوست گردو و فندق و… استفاده می شود. این سادگی در عین زیبایی، نوعی هنر است. هنر زیستن با کمترین دارایی. با استفدا ا این روش دیگر نیاز به ظروف نقره ای یا کریستال و شیشه ای گران قیمت نیست. اجسام و اشیای اطراف همان انعکاسی را به ما می بخشند که ما به آنها عطا می کنیم. آنچه را در جستجوی آنیم به شرطی می یابیم که در درون خود و در نهاد تک تک اجزای هستی و افراد بکاریم. پس چه چیزی زیباتر و وافی تر از آرامش.
در جوامع امروزی که گرایش زیادی بر فردیت وجود دارد، این رهیافت بیشتر به چشم می خورد، چرا که کل نگری بیشتر در پی تایید و پاسخ بلی گرفتن و جلب نظر اطرافیان است و این کل نگری باعث می شود از توجه به سایر سویه های لذت غافل بمانیم. در مجالس بیش از آنکه از بودن در محیط شاد و مفرح احساس لذت کنیم و شاهد عقد باشیم، عقده ای گره ناگشودنی را با خود همراه می بریم و نهایت اینکه از لذت بودن در کنار سفره ی عقد، که هم تداعی گر شروع یک کانون نو است و هم خود ما را برای جمع شدن به گرد یک کانون برای رقص و پای کوپی فرا می خواند، غافل می مانیم.

هارمونی سفره ی عقد

اگر فلسفه ی زیبایی را مورد بررسی قرار دهیم، می توان دو نگرش را مد نظر داشت:
نخست درکی زیبایی شناسانه از اشیا و مناظر به طور آزاد و خارج از هرگونه وابستگی، دوم درکی وابسته، توام با مقایسه ی یک مورد خاص با چند مورد متفاوت.
مثلا وقتی می گوییم که فلان گل به نظر من زیباست نظر شخصی از آن گل ارائه داده ایم که خالی از هر گونه مقایسه است. درین مورد عقیده ی ما درکی آزاد است ولی وقتی یک گل را در میان چندین گل مقایسه می کنیم حکم نگرش وابسته را می گیرد.
ابتکار و به کار گرفتن قوه ی خلاق، در سفره آرایی و تمام جوانب هنر نقشی اساسی دارد. ما باید نگاهی متمرکز و چند جانبه به سفره داشته باشیم که حاصل تجزیه و ترکیب عناصر متفاوت در سفره است. ممکن است یک شیئ به تنهایی زیبا دیده شود؛ ولی در مقام مقایسه با اشیاء دیگر یا در کنار یک شی دیگر زشت به نظر برسد. بنابراین توجه به نوع هارمونی و ترکیب رنگ در سفره ی عقد چشمگیر است و زیبایی آن را دو چندان می کند. تضاد رنگ ها بدون هیچ سنخیتی، یا شلوغی بیش از حد سفره، به طوری که اشیا در دل هم گم شوند؛ از زیبایی آن می کاهد. اینکه چه چیزی در کنار چه چیز قرار ، یا چه رنگی با کدام زمینه همخوانی داشته باشد، نیاز به هنرمندی خاصی دارد.

آنچه سنتها را در حد امری نازل پایین می آورد.

بد نیست که این بحث را با اسطوره زدایی بسط و گسترش دهیم. البته نه به صورت حکم قطعی، چرا که چیزی که حکم باید یا نباید به خود بگیرد، امری نسنجیده است. اصولا هر تلاشی که برای موکد ساختن امری صورت می گیرد؛ خود نوعی گام برداشتن به سوی اسطوره زایی است. به عنوان مثال می توان گفت که، جنبه ی تبلیغی یک محصول، نوعی چنگ زدن به اسطوره و بزرگنمایی آن محسوب می شود و حتی اگر خود آن محصول در خور ستایش باشد، از موثر بودن آن می کاهد. متاسفانه در امور مختلف گرایش عام به سوی اسطوره زایی است و همین امر دامنگیر مسائل پیرامون ازدواج و به طور کلی تمام شئون زندگی شده است. ازین رهگذر است که حتی سفره های عقدمان نیز به خاطر گرفتار شدن در دامن مقایسه و چشم و هم چشمی، با لعابی از ادای احترام به سنت های مقدسمان، حالت نوعی عام فریبی یا شاید خود فریبی را به خود گرفته است. پر واضح است که منافی سنت ها بودن امکان پذیر نیست؛ ولی آیا می شود خوشبختی و آرامش را قربانی ادای دین به سنتهای ارزشمند کرد؟

متاسفانه امروزه مراسم عروسی بالاخص سفره های عقد، حکم صورتکهایی را پیدا کرده است که بیشتر برای ترکاندن چشم حسود و بخیل استفاده می شود. چه بسا در چنین مجالس مجلل و پر طمطراقی، از نظر باطنی و درونی، احساس آرامشی در زوجین وجود نداشته باشد و چه بسا زوجینی که به خاطر این بایدهای کمر شکن و هزینه های هنگفت قربانی خویشتن فریبی یا تعصب ناموجه برای ادای سنتها شده اند. بنابراین توصیه می شود که سفره ی عقد تجمل نما نباشد. به عبارتی باید به این باور برسیم که، ما ازدواج می کنیم که تمنیات و آرزوهای خود را برده ی خویش سازیم نه اینکه خود برده ی خواستها و آرزوهایمان شویم. گرچه در این گفته های اخیر هیچ تاکیدی به عمل آورده نمی شود تا گامی در جهت اسطوره سازی مجدد قلمداد نشود. نهایت سخن این است که جهان پست مدرن امروزی بسیار مختصرگو و مختصر بین است. ولی در کمال ژرف نگری و کمال، گرایش به سادگی دارد. حتی طراحی های ساده و در عین حال شکیل لباسهای شب نیز موید همین مدعاست.
امروزه دیگر از آن بناها و سبک های پر پیچ و خم، سبک های در هم نقاشی کلاسیک، یا حتی زیاده گویی های آثار داستانی، اثری یافت نمی شود. همه چیز در عین مختصر گویی پیش می رود و این امر حتی در جزئی ترین مسائل زندگی نیز ساری و جاری است. ما نیاز به کلکسیونی از شیشه های عطرهای زیبا ولی عاری از بوی خوش نداریم.
بنابراین هر اجباری در انتخاب نوع ظروف سفره ی عقد یا محتویات آن، یا سبک چینش آن کاری بی فایده به نظر می رسد. هر نوع تلاش وافر برای زیبا جلوه دادن ظاهر یا فرم، بدون توجه به محتوا، چیزی جز بارهای مرده که بر دوش می کشیم نیست؛ بارهایی که هم خود زیر آنها احساس ضعف و شکستگی می کنیم، هم اطرافیان را به ورطه ی کابوس های چشم و هم چشمی می اندازد.